Çocuklar, kendilerinden ne beklendiğini, kontrolün kimde olduğunu, ne kadar ileri gidebileceklerini ve çok ileri gittiklerinde nelerle karşılaşacaklarını bilmek isterler. Sınırlar, çocukların kendilerini ve dünyalarını anlamalarına yardımcı olarak, onlara önemli bir keşif ve öğrenme ortamı sağlar. Sınırlar, bu öğrenme ve keşfetme sürecinde çok önemli bir role sahiptir fakat anne babaların öğretmeye çalıştıkları dersler, gönderilen sinyaller çok net olmadığı zaman sınırlar kolayca yıkılabilir.
Çocuklar neden sınırlara ihtiyaç duyarlar?
Çocuklar, onaylanabilir davranışlar gösterebilmek için kurallar ve beklentiler doğrultusunda onlara net mesajlar verilmesine ihtiyaç duyarlar. Sınırların etkili bir şekilde belirlenmediği evlerde büyüyen çocuklar dünyaya açıldıklarında çatışmalar, reddedilmeler ve olumsuz tepkilerle karşılaşırlar. Çocuklara dünya ile başarılı ilişkiler kurmaları için ihtiyaçları olan net sinyallerin verilmesi bu tür çatışmaları ortadan kaldıracaktır.
Çocuklar çok küçük yaşlardan itibaren gözlem yaparlar ve gözledikleri davranışları taklit ederek, neden- sonuç ilişkilerini kaydederek bilgi toplarlar. Topladıkları bilgiler ve vardıkları sonuçlar bazen anne babaların beklentilerinden farklı olabilir çünkü çocukların araştırmaları onlara söylenenlerle değil, yaşadıkları ile şekillenir.
4 yaşındaki G. anaokuluna gitmek için üstünü giyerken çizgi film seyretmekten hoşlanıyordu ve annesi de bunu yapmasına izin veriyordu. G. iki işi bir arada yapmakta zorlanıyordu. Giyinme işi her zaman son dakikaya kalıyor ve bu yüzden evden çıkışlar pek de keyifli olmuyordu.
G.’nin annesi evden çıkma konusunda yaşanan sorunu fark edince çok net bir mesaj verdi:’ G., sen giyinene kadar televizyon kapalı olacak.’ Giyinme bitince televizyonu açıyordu. G. önce ağladı ve bunun haksızlık olduğunu söyledi ama buna rağmen hızlıca giyindi. Giyindiği zaman annesi ona ‘Aferin’ diyor ve çizgi film açıyordu. G.’nin annesi istediği dersi ona öğretebilmiş ve doğru sonuca ulaşabilmesi için ihtiyacı olan bilgileri ona verebilmiştir.
Sınırlar onaylanan davranışları tanımlar..
5 yaşındaki B.’nin anne babası, iş yaparken ne zaman B. araya girse hemen işlerini bırakıp onunla ilgileniyorlardı. B. nin bu davranışından rahatsız oluyorlardı ama bunu gelip geçici bir dönem olarak kabul ediyorlardı. B.’nin burada öğrendiği, insanların yaptıkları işi bölmenin bir sakıncası olmadığı idi.
B.’nin 5 yaşındaki E.’nin anne babasından aldığı sinyallere benzer mesajlara ihtiyacı vardı. Onların sözünü her kestiğinde ona başkalarının sözünü ya da işini bölmenin doğru olmadığını kibarca söylüyorlar ve ne yapması gerektiğini öğretmeye çalışıyorlardı. Konuşmadaki bir boşluğu bekledikten sonra ‘özür dilerim’ deyip anlaşıldığından emin olana kadar beklemesi gerektiğini söylüyorlardı. Onların sözünü kestiği her anda, bunu deniyorlardı. E. kendiliğinden bunu yapmayı hatırlarsa onu takdir ediyorlardı, E. böylece saygılı iletişim kurmanın yollarını öğreniyordu.
Sınırlar ilişkileri tanımlar…
Yetişkinlerle ilişkilerinde güç ve kontrolün ne kadarına sahip olduklarını çocuklar bilemezler ama öğrenmenin yolunu bilirler. Yetişkinlerle gün boyu sürdürdükleri ilişkilerinde gözlem yapıp güç ve kontrollerinin derecesini saptarlar.
D. sabah kahvaltıya geldiğinde annesi o sabah yumurta yapacağını söyledi. ‘ Yumurtanı nasıl istersin? Haşlanmış mı, tava da mı yoksa omlet mi?’ D.’nin annesinin sınırları son derece açıktı. D. ye de belirli ve tanımlanmış sınırlar içinde kahvaltıda yiyeceğini seçme konusunda belirli bir özgürlük ve kontrol veriyordu. Mesajı açık, kararlı ve saygılıydı. Eğer annesi bunu kararlılıkla uygularsa nerede durması gerektiği konusunda D.’nin çok fazla deneme yapmasına ve güç mücadelesine girmesine gerek kalmayacaktır.
Sınırlar büyümenin ölçütüdür..
10 yaşındaki K. 13 yaşındaki ağabeyi gibi, saat 22.30’da yatağa girmek istiyordu. Bu isteğinden anne babasına söz ettiği zaman bu ayrıcalığı elde etmek için yapması gerekenleri tartıştılar. ‘Sabah zamanında kalkıp, bütün işlerini tamamlayıp, kahvaltını edip servisi yakalamak için evden zamanında çıkman gerekiyor. Eğer bütün bunları gerçekleştirirsen yatağa 22.30’da gidebilirsin.’ dedi babası. İşlerin nasıl gittiğini görmek için, birkaç hafta süreyle bu yeni kararı uygulamakta anlaştılar.
K. bu yeni durumu gayet iyi idare etti, kendini daha olgun ve sorumlu hissetti, yeni sınır K.’nın biraz daha olgunlaşması ve sorumluluk üstlenmesi konusunda dönüm noktası olmuştu.
Sınırlar güvenlik sağlar…
3 yaşındaki C. plastik dinozorlarını yemek odasının her yerine dağıtmıştı. ‘ Dinozorlarınla oyunun bitti mi?’ diye sordu annesi. C. onayladı. ‘O zaman onları toplama zamanı geldi.’ dedi annesi. ‘ Ben istemiyorummm, sen topla.’ dedi C. ‘ Onları sen dağıttın, senin toplaman gerekiyor.’ diye karşılık verdi annesi. ‘Yapmayacağım.’ diye karşılık verdi C. ‘Hadi benim canım.’ diye dil döktü annesi. ‘Bir kerecik olsun bana yardımcı ol.’ dedi annesi. ‘Hayır!’ dedi ısrarla C. ‘ Eğer bana yardım etmezsen yemekten sonra dondurma yok’ tehdidi geldi annesinden. C. ağlamaya başladı. Annesi tehdidi tekrarladı. On dakika geçti, C. halen yerinden kıpırdamamıştı. Böylece annesi: ‘ Senin görevlerini ben yapmak zorunda değilim’ diye söylenerek dağınıklığı toparladı.
Çocukların çoğu için anne babalarının kendilerinden daha fazla güç ve kontrol sahibi olduklarını fark etmeleri çok rahatsız edicidir. ‘Ben senin anne babanım. Güçlü ve kapasite sahibiyim, seni doğru yönlendireceğim konusunda bana güvenebilirsin.’ Annesinin kural ve otoritesine karşı direnirken C.’nin aradığı sinyaller bunlardı.
Sınır belirleme dinamik bir süreçtir..
Çocuklar büyür, değişir ve daha fazla özgürlük, ayrıcalık, sorumluluğa hazırlıklı hale gelirler. Çocukların kendi dünyalarını keşfetmek, becerilerini uygulamak, uzmanlıklarını ve bağımsızlıklarını geliştirmek için fırsatlara ihtiyaçları vardır. Bizim görevimiz, bu normal gelişim sürecini engellemeden, destekleyecek sınırları onlara sağlamaktır.
Sınırlar nasıl konulmalıdır?
Sınırlar konulurken dikkat edilecek noktalar aşağıdaki gibidir;
- Sınır koyarken sıcak, şeffaf, ilgili ve tutarlı birer anne babanın varlığı en önemli şartlardan biridir.
- Sınırlar gerektiğinde değişmeli ve esnek olmalıdır çünkü devamlı değişen, gelişen koşullarda anne babanın koyduğu kurallarında değişmesi olasıdır.
- Beklentilerde ve kullanılan ifadelerde kararlı olunmalıdır. Sınır koymadan önce sınırlara uymanın önemi çocuklara net olarak ifade edilmelidir.
- Çocuklara iyi bir model olunmalıdır çünkü anne babanın genel duruşu ve davranışları çocukların en iyi sınır belirleyicisidir.
Psikolojik Danışman
Kaynakça
Mackenzie, Robert J. ‘Çocuğunuza Sınır Koyma’ HYB Yayıncılık
Nitch, C. Schelling, C.V., ‘Çocuklara Sınır Koymak’ Hayat Yayınları